ARALIN 4

KABIHASNAN SA SINAUNANG TSINA

Sa ating paligid, makikita ang mayabong na kabihasnang Tsino. May mga ninuno rin tayong Tsino sapagkat nakarating dito ang mangangalakal na Tsino bago pa man dumating ang mga Kastila. Paano ba yumabong ang kabihasnang Tsino? Tutuklasin mo iyan sa araling ito. 

Matapos ang Araling ito, inaasahan na ikaw ay:     

1.  Makapagbibigay ng mga aral mula sa pilosopiyang Tsino;

2. Makapagsusuri ng mga mahalagang ambag ng mga dinastiya sa

sinaunang Tsina; at

3. Makapagpapaliwanag sa mga naging sanhi ng pagbagsak ng mga

dinastiya sa sinaunang Tsina.     

Gawain 1: Pag-isipan Mo!

Ipaliwanag ang isang mahalagang turo ni Confucius na maituturing na isang

ginintuang panuntunan:

“Huwag mong gawin sa iba ang ayaw mong gawin sa iyo.”

 ________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

_______.

 Ano ang ipinahihiwatig ng panuntunang iyan tungkol sa kabihasnan ng

sinaunang Tsina? Iyan ay tutuklasin mo sa mga sumusunod na buod ng kasaysayan ng

sinaunang Tsina.

Kabihasnan sa Sinaunang Tsina

                Tinagurian ang Tsina na isa sa mga dakilang bansa dahil sa kanyang kabihasnan at nakasulat na kasaysayan sa  loob ng apat na libong  taon. Kilala ang Tsina sa katawagang “Natutulog na Higante” dahil sa matagal na panahong hindi nito pakikisalamuha sa ibang kultura at ang pagsasara ng lupain nito sa mga dayuhan. Diumano, nagkaroon ng  xenophobia o pagkatakot sa mga dayuhan ang mga Tsino kaya ipininid nito ang kanyang mga pintuan sa mga dayuhan. Ano kaya ang sinasabi ng kanilang kasaysayan? 

 Iisa-isahin sa sumusunod na buod ang pinagdaanang panahon at kabihasnan ng Tsina. Ito ang panahon ng mga dinastiya.

Mga Dinastiya sa Sinaunang Tsina

Hsia (200 B.C. – 1600 o 1500 B.C.)

v  Ang dinastiyang itinatag ni Emperor  Yu sa may lambak ng Huang Ho ang itinuturing na pinakauna sa kasaysayan ng Tsina. Nakabatay sa tradisyon ang mga tala tungkol sa dinastiyang ito. Pinamunuan ito ng mga paring-hari na pinaniniwalaang gumawa ng mga sikretong  kalendaryo na ikinamangha ni Confucius noong panahon ng Han kung kaya’t binuhay niya ang paggawa at paggamit nito.

v  Wala pang mga ebidensyang nahukay ang mga arkeologo na nagpapatunay sa dinastiyang ito.

Shang (1700-1200 B.C.)

v  Sila ang mga unang dayuhang permanenteng nanirahan sa Tsina. Nakasentro ang kanilang kabihasnan sa lambak ng Huang Ho. Nakabuo sila ng mataas na antas ng lipunan na pinamumunuan ng aristokrasya.  

Kultura

v  Naniniwala ang mga Tsino noong panahong ito na taglay ng kanilang pinuno ang bisa ng “Utos ng Langit” na batayan ng kanilang pamumuno. Kapag nawala na ang bisa nito, babagsak ang pinuno at papalitan ng bago.

v  Pinaghalong animismo at pagsamba sa  mga ninuno ang kanilang relihiyon. Kaugnay nito, naniniwala sila sa oracle bone  reading o panghuhula sa pamamagitan ng pagbasa ng mga nakaukit sa buto ng hayop o bahay ng pagong.

v  Calligraphy o kaligrapo ang uri ng pagsulat na naitatag ngmga Shang. Pictogram o mga larawan ang kanilang gamit sa calligraphy na dikit-dikit ang pagkakasulat upang makabuo at maipakita ang ideya.

v  Gumamit ng elepante bilang sasakyang pandigma gayundin ng karwaheng hila ng kabayo. 

Ekonomiya

v  Pagsasaka ang pangunahing industriya ng mga Shang. Umani sila ng millet, palay, at barley. Sila ang maituturing  na unang pangkat na natutong kontrolin ang pagbaba ng ilog Huang He sa pamamagitan ng sistemang irigasyon.

v  Nag-alaga dito na baka, baboy, manok, at aso.

v  Natutong mag-alaga ng uod bilang pagkukunan ng seda (silkworm) na tanging Tsina lamang ang marunong gumawa  sa buong daigdig noong sinaunang panahon.

v  Marunong maghulma ng bronse upang gawing mga gamit.

v  May kasanayan sa paggawa ng mga alahas mula sa jade. 

v  Ang mga artisanong Shan gang nagpasimula ng paggawa ng mga seramika gamit ang kaolin, isang uri ng maputing putik.

Sanhi ng Pagbagsak

v  Naging masama at makasarili ang mga huling pinuno.

v  Nilusob ng mga Chou, mga barbaro mula sa lambak ng We sa kanlurang bahagi ng Tsina.

Ambag sa Kabihasnan

v  Paggamit ng tanso

v  Paggamit ng elepante at karwaheng hila ng kabayo bilang mga sasakyang pandigma

v  Sistemang irigasyon at pagkontrol sa tubig-baha

v  Nakaimbento ng kalendaryong lunar na sampung araw ang pinakamalaki – anim na tigsasampung araw ang bumubuo ng 360 araw sa loob ng isang taon.

Chou (1122-256 B.C.)

v  Nagmula ang mga Chou sa kanlurang bahagi ng Tsina ngunit direktang namuno sa hilagang bahagi lamang nito, sa pangunguna ni Wu Wang, ang nagtatag nito. Ang silangang bahagi nito ay pinamumunuan ng ibang mga miyembro ng pamilya at pinagkakatiwalaang kasapi ng military. Naghari sa loob ng 900 taon, ito ang itinuturing  na pinakamahaba at pinakadakilang  dinastiya sa Tsina. Sa panahong ito naging matatag  at permanente ang pamahalaan bilang isang institusyon.

Pamahalaan

v  Pinamunuan ng emperador katulong ang limang ministro o mandarin: punong ministro (Mandarin of Heaven); ministro ng seremonya (Mandarin of Ceremonies); ministro ng digma (Mandarin of Summer); ministro ng krimen (Mandarin of Autumn); at ministro ng publikong paggawa (Mandarin of Winter). 

v  Sa ilalim ng mandarin,  ang iba pang opisyal ay pinili mula sa hanay ng mga iskolar na may kaalaman sa kasaysayan at relihiyon.

v  Ipinatupad ang sistemang  civil service kung saan kailangang pumasa sa pagsusulit ang mga magiging opisyal  at kawani ng pamahalaan. Sa pamamagitan nito, napahusay ng mga Chou ang pamamalakad ng pamahalaan.

v   Sa panahong ito, nagsimula ang pilosopiyang Legalism kung saan higit na pinahahalagahan ang estado at ang pinuno nito, taliwas sa mga turo ni Confucius at iba pang mga pantas.

Lipunan

v  Itinatag ang piyudalismo o ang sistemang sosyo-pulitiko at ekonomikong pamamahala na nakabatay sa pag-aari ng lupain. Pinamamahalaan ang mga lupaing piyudal ng mga warlord na nasa ilalim ng kapangyarihan ng emperador.

Siya ang regular na bumibisita rito upang magbigay ng tributo.

•   Bawat estado ng dinastiya ay may libreng paaral at tinustusan ng mga aklat

tungkol sa kasaysayan, panitikan, pilosopiya, agrikultura, at maging sa mahika.

Kultura

v  Itinuturing ng Ginituang Panahon ng pilosopiyang Tsino ang Chou dahil sa pagsikat ng sumusunod na mga pantas.

a.  Confucius (551-479 B.C.) – nagpakilala sa daigdig ng Five Classics at Four Books.

          Ayon sa kanya, may anim na salik na dapat sundin ang tao sa pakikipag-ugnayan: kagandahang-asal, kabutihan, katapatan, pagkamakatarungan, pagkakawanggawa, at katalinuhan. Ilan sa kanyang mga ginintuang palaisipan ang sumusunod.

1.  Huwag mong gawin sa iba ang ayaw mong gawin sa iyo ng ibang tao.

2.  Kapag nakakita ka ng mabuting tao, tularan mo siya; kapag masamang tao, suriin mo ang iyong puso.

3.  Ang taong nakagawa ng kamalian na  hindi nagtatangkang iwasto ito ay makagagawa pang muli ng isa pang kamalian.

b.  Lao Tzu (604-517 B.C.) – nagpakilala ng Tao Te-ching kung saan nakasulat ang kanyang mga turo. May mga paliwanag ito ukol sa landas na dapat tahakin ng bawat tao tungo sa kabutihan.

          Ayon  din  sa  kanya, makakamtan ng tao ang walang hanggang kaligayahan kung susundin niya ang “Daan Tungo sa Kabutihan” o “Way of Virtue”. Itinuro niya na kailangang maging matiyaga, mahinhin, at mababa ang loob ng tao.

      Ang kanyang mga ginituang aral ay ang sumusunod.

1.  Lumagi ka sa hulihan at bago mo malaman, ikaw ay nasa unahan na.

2.  Ang taong nasusupil ang iba ay matapang, subalit ang taong nasusupil ang sarili ay higit na matapang.  

c.  Mencius (372-289 B.C.) – may-akda ng Doctrine of Mean, naniniwalang may karapatan ang mga mamamayang gumamit ng dahas ngunit dapat sikaping manatili ang kapayapaan dahil walang mabuting ibubunga ang digmaan.

          Para sa kanya, ang tao ang pinakamahalagang salik ng bansa kaya tungkulin ng pamahalaan na paunlarin ang  kanilang kabuhayan at kaisipan. Ayon sa kanya, ang taong hindi  nagtataglay ng damdaming makatao ay walang karapatang manatili sa trono ng kapangyarihan.

d.  Mo Ti o Mo Tzu (480-390 B.C.) – nagtaguyod ng pandaigdigang pagmamahalan at pagtutulungan bilang mga prinsipyo ng isang maayos na lipunan. Tinawag na Mohism ang pilosopiyang kanyang itinaguyod.

v  May elemento ng pilosopiya, kasaysayan, at tula ang panitikan na yumabong

noong panahong ito. Kinakatawan ito ng tatlong aklat:

a.  Book of Changes – isang manwal na nagsasaad na hindi nakasalalay sa mga diyos o kapalaran ang kinabukasan ng tao at kaluluwa kundi nasa sistema ng pagbabago sa mundo.

b.  Book of Documents – koleksyon ng mga makasaysayang dokumento mula sa mga talumpati ng mga hari at opisyal ng imperyo. Ipinakilala nito ang mga kaisipang pangkasaysayan at pulitikal na mga pinuno ng panahong ito.

c.  Book of Poetry o Book of Songs – koleksyon ng mga dalit at awit na naglalarawan ng mga hinagpis at tuwa sa araw-araw na buhay.

Sanhi ng Pagbagsak

v  Pagpapagawa ng mga proyektong irigasyon kung  saan kinakailangan ang maraming manggagawa. Dahil dito, nawalan ng bantay ang mga hangganan na nagpahina sa depensa nito, higit sa kanlurang bahagi kung saan nagmula ang pagsalakay ng mga barbaro.

v  Paglakas ng mga warlord ng imperyo. Inilipat ng mga Chou ang kanilang kabisera mula Xi’an sa Luoyang (Henan ngayon) sa may silangan.

v  Bagaman noong 771 B.C. tunay na nagwakas ang kapangyarihan ng Chou, nanatili sa pangalan ang pamamahala nito hanggang 256 B.C.

 Ambag sa Kabihasnan

v  Mga pilosopiyang itinatag nina Confucius, Lao Tzu, Mencius, at Mo Ti.

v  Pagpapatupad ng sistemang  civil service para sa pagpili ng mahuhusay na kawani ng pamahalaan.

Qin o Ch’in (246-206 B.C.)

v  Sa huling mga taon ng dinastiyang Chou,  isa si Prinsipe Cheng sa mga warlord na naghahari sa silangang bahagi ng imperyo. Noong 221 B.C., matapos na talunin ang mga kaaway nito, itinatag niya ang dinastiyang Ch’in o Qin. Naghari siya sa loob ng 15 taon at higit na kilala sa pangalang Shih  Huang-ti o Shih Huang Ti. Ang kanyang dinastiya ang kauna-unahan sa kasaysayan ng Tsina na may matatag na pamahalaang sentral. Siya rin ang nagsimulang magpalawak ng teritoryong nasasakupan ng Tsina. Pinangalanan niyang Tsina ang kanyang  kaharian, hango sa kanyang pangalang Ch’in.

Pamahalaan

v  Itinatag niya ang kaharian batay sa prinsipyong legalismo, hindi sa mga nakagisnang kaugalian at katuruan.

v  Pinagtibay ang depensa ng dinastiya laban sa mga dayuhan sa pamamagiatn ng pagdurugtong sa pader na sinimulan ng mga nakaraang dinastiya. Tinawag na Great Wal of China ang depensang ito na nagpalawak sa teritoryo ng kaharian ni Shih Huang-ti.

Lipunan at Kultura

v  Ipinasunog ni Shih Huang-ti ang mga aklat ng katuruang klasiko, lalo na ang mga aklat ni Confucius upang maipag-ibayo ang mga pagbabago ng kaharian.

v  Sinunog din ang lahat ng talaan ng nakaraan upang maalis sa isipan ng mga tao ang tungkol sa nakaraang pamahalaan. Subalit maraming iskolar ang nagtakas ng mga aklat at ibinaon upang mailigtas ang mga ito. Ipinasunog ni Shih ang 500 na iskolar nang malaman niyang tinangka ng mga ito na magtago ng mga klasikong aklat. Pinalayas naman ang ibang mga iskolar na tumuligsa sa pamahalaan o patuloy na nagtuturo tungkol sa mga klasiko.  

v   Sinimulan ang sistema ng  scholarship, ang pagsasanay sa mga hihiranging gobernador at opisyal ng imperyo.

v  Ginawang simple ang sistema ng pagsulat upang mas maraming mamamayan ang matutong magbasa at magsulat.

Ekonomiya

v  Binuwag ni Shih Huang-ti ang piyudalismo at isinalin sa kanyang kapangyarihan ang lahat ng lupain.

v  Binigyan niya ng trabaho ang mga tao  at ipinatunaw ang lahat ng mga kagamitang pandigma at ginawang estatwa sa kanyang palasyo.

v  Pinagdugtong ang mga lalawigan ng kaharian sa pamamagitan ng pinahusay na sistema ng transportasyon.

v  Ipinatupad ang sistema ng salapi.

v  Ginawang simple ang sistema ng pagtitimbang at pagsusukat ng mga produkto upang mapadali ang paglikom ng buwis at ang pakikipagkalakalan. 

Sanhi ng Pagbagsak

v  Pagkawala ng mga iskolar na gumagabay sa pagpapatakbo ng pamahalaan.

v  Sa pagkamatay ni Shih Huang-ti noong 206 B.C., wala ng malakas na pinuno ang pumalit sa kanya na naging dahilan upang maagaw ng mga nagrerebeldeng mamamayan ang pamahalaan.

Ambag sa Kabihasnan

v  Great Wall of China – may habang 2,200 kilometro, taas na 7 metro, at lapad na 6 metro. May tore ito sa bawat 9 metro. Bumabaybay ito mula hilagang silangan ng Hopei hanggang kanluran ng Kansu.

Han (206-219 B.C.)

v  Ang mga Han ang sumunod na nagtatag ng dinastiya pagkatapos ng Ch’in. Naghari ito ng 400 taon. Si Wu Ti (140-87 B.C.) ang itinuturing na nagpalawak at nagpalakas sa kaharian.

Pamahalaan

v  Pinamunuan ng emperador  ang estado. Siya ang  tagagawa ng mga batas,   39tagapagpatupad nito, at tanging hukom sa buong kaharian. Isang pari naman ang kinikilalang makapangyarihan sa lahat ng mga ritwal na panrelihiyon.

v  Katulong ng emperador ang isang Gabinete na binubuo ng dalawang pangkat:

a. Tatlong Duke – ang chancellor, kalihim ng imperyo o vice chancellor, at great commandant na namahala sa pamahalaang sibil at militar.

b.  Siyam na Ministro – higit na nakatalaga sa pagpapatupad ng mga batas.

v  Pagtataguyod ng agresibong patakarang panlabas na nagpahina sa mga Hun sa may hilagang hangganan ng imperyo.

Lipunan at Kultura

v  Pinag-ibayo ang pagpapanumbalik sa mga klasikong kaalaman. Tinipon nito ang mga aklat na naitago at hindi nasunog ng Ch’in.

v  Sinimulang linangin ang edukasyon. Nagkaroon ng historyador at mga manunulat ang Tsina. Nagsimulang magtipon ng mga impormasyon tungkol sa kasaysayan ng Tsina si Pan-chao.

v  Sa panahong ito, ipinakilala ng mga Indian ang relihiyong Budismo sa Tsina.

Sanhi ng Pagbagsak

v  Malawakang rebelyon noong 220 A.D. na nagpahina sa kaharian.

Ambag sa Kabihasnan

v  Papel – naimbento noong 105 A.D.

v  Lexicon o diksyunaryo – nalathala dulot na rin ng pagkakaimbento ng papel.

Sui (581-618 A.D.)

Pamahalaan

v  Dahil sa magulong buhay-pulitika bunga ng pamumuno ng batang emperador sa trono ng dinastiyang Chou, iniluklok ni Yang Chien ang isang bata bilang puppet-emperador at pagkatapos inagaw niya ang trono. Siya ang muling nagbuklod sa Tsina sa pamamagitan ng Grand China.

v  Pinamahalaan ni Yang Chien ang buong hilagang Tsina. Itiinatag ang Ta-shing bilang bagong kabisera. Pinalakas niya ang depensa sa hilaga laban sa mga Turko sa pamamagitan ng pagpapaayos ng Great Wall. Nagtagumpay siya sa   muling pagkakaisa ng imperyo.

v  Pagpapatupad ng binagong kodigo, ang kodigong K’aihuang, na higit na payak kaysa mga batas ng hilagang Tsina.

v  Ang sentro na pamahalaan ay binubuo ng mga direktor, lupon, ministro, at hukuman.

v  Nagtatag ng sistemang hsiang sa lokal na pamahalaan na ang bawat isa ay binubuo ng 500 pamilya.

Ambag sa Kabihasnan

v  Sistema ng pamamahala

v  K’aihuang Code – naging modelo ng Kodigo Tang, ang pinakamaimpluwensyang kalipunan ng mga batas sa ilang bansa sa silangan

Sanhi ng Pag-unlad at Pagbagsak

Pag'unlad

v  Maayos na pamamahala ni Yang Chien at ibang pinuno

v  Pagsasaisa ng imperyo

Pagbagsak

v  Paghina ng militar dulot ng mga kampanya, pagbabanta ng mga Turko, rebelyon

ng bawat rehiyon ng imperyo, at pagtatanghal sa sarili ng emperador ng bagong dinastiyang T’ang.

T’ang (618-906 A.D.)

v  Itinuturing na panahon ng kasaganaan at malawakang kultural na pag-unlad ang 300 taong paghahari ng mag T’ang. Una itong pinamahalaan ng ama ni Li Shih-min. Noong 626, pinatalsik ni Shih-min sa trono ang kanyang ama at siya ang naghari rito. Kinilala siya bilang Emperador Tai Tsung. Sa panahon ni Ming Huang nakamit ng T’ang ang pinakamalawak na sakop nito.

Pamahalaan

v  Isinanib ang mga prefecture sa mga lalawigan sa buong imperyo upang higit na mapaunlad, mapanatili, at mapadali ang pamamahala.

v  Pinasimulan ang tunay na sistema ng serbisyo sibil batay sa galing. Ang Chin-Shin ang pinakamataas na  pagsusulit para sa nais makabilang sa pangkat ng  mga namumuno.

v  Batay pa rin sa katuruan ni Confucius ang pagsusulit sa serbisyo sibil.

Ekonomiya

v  Ipinakilala ang isang uri ng palay na madaling itanim at anihin mula dalawa hanggang tatlong ulit bawat taon. Malaki rin ang naging ani ng tsaa at seda na iniluwas ng mga Tsino sa Asya at Europa.

v  Nakilala ang mga Sung sa paggawa ng makikinis at makikintab na porselana.

v  Umunlad sng sericulture o ang pag-aalaga ng uod sa paggawa ng telang seda.

Sanhi ng Pagbagsak

v  Paglaki ng populasyon at pagsalakay ng mga Mongol mula sa hilaga.

Ambag sa Kabihasnan

v  Mga naimbento sa panahon ng Sung:  gunpowder,  wheelbarrow,  movable printing.

Yuan (1280-1367 A.D.)

v  Mga dayuhan ang mga Mongol. Sila amg kauna-unahang dayuhan na naghari sa Tsina. Sinimulan ni Gengis Khan ang pagsalakay sa hilagang bahagi ng Tsina noong 1205 hanggang sa masakop niya ito noong 1227. Ito ang naging simula at pundasyon ng pinakamalaking imperyongnaitatag sa buong mundo. Si Kublai Khan, ang kanyang apo, ang nagpatuloy  sa kanyang nasimulan hanggang sa masakopniya ang mga lupain ng mga Sung sa timog. Itinatag ni Kublai noong 1260 ang dinastiyang Yuan, na nangangahulugang “Unang  Simula” at kinilala bilang Great Khan.

v  Malaki ang pagkakaiba ng mga Mongol sa mga Tsino. Iba ang kanilang kultura, wika, at mga kaugalian. Hindi nila inangkop ang kulturang Tsino bilang isang paraan ng pagkontrol sa mga ito.

Pamahalaan

v  Hindi binago ang sistema at balangkas ng pamahalaan. Pinanatili ang anim na dibisyon sa ilalim ng anim na ministro, gayundin ang ehekutibo, militar, at administratibong sangay ng pamahalaan. Gayunpaman, pawang mga Mongol   42ang itinalagang mga opisyal sa mga ito. Yaong mga mababang posisyon lamang ang ibinigay sa mga Tsino.

v  Iba ang mga batas ang kanilang sinunod kaysa mga batas na ipinatupad nila sa buong bansa.

v  Naging bukas ang mga Mongol sa pakikipag-ugnayan sa mga taga-Kanluran tulad ng mga mangangalakal na Europeo at mga misyonerong Kristiyano. Patunay nito ay ang pagdating at pananatili sa bansa  ni Marco Polo at ang kanyang tiyo na si Maffeo Polo.

Lipunan at Kultura

v  Hiwalay ang panahanan ng mga Mongol sa mga Tsino.

v  Inangkop at itinaguyod ang ideolohiyang Confucian sa buong imperyo.

v  Kilala bilang Ginintuang Panahon ng dulang Tsino.

v  Malaking pagbabago sa pagpipinta at naging aktibo sa Tibetan Buddhism.

Ekonomiya

v  Ipinagpatuloy ang mga industriya ng agrikultura at kalakalan at inobasyon na

sinimulan ng T’ang at Sung.

v  Malawakang paggamit ng papel na pera sa halip na ginto, pilak, at tanso.

Sanhi ng Pagbagsak

v  Kawalan ng pondo dahil na rin sa lubhang magastos na digmaang kinasangkutan ni Kublai Khan.

v  Hindi nakalimutan ng mga Tsino na dayuhan ang mga Mongol. Noong 1368, pinangunahan ni Chu Yu-chang, isang mongheng Budista, ang isang pag-aalsa at pinatalsik ai Shun Ti, ang huling haring Mongol.

Ambag sa Kabihasnan

v  Sa lawak ng sakop ng imperyo, naging madali ang pakikipagpalitan ng mga ideya at imbensyon sa pagitan ng Tsina, Europa, at ibang bahagi ng Asya.

Ming (1368-1643 A.D.)

v  Si Chu Yu-chang ang nagtatag ng dinastiyang Ming at kinikilala bilang Emperador Hung Wu o Hung-wu. Matapos ang 74 taong pamamahala ng mga   43dayuhan, ninais ni Hung Wu na ibalik sa tradisyong Tsino ang estado.

Pamahalaan

v  Ibinatay sa tradisyong T’ang at Sung ang organisasyon ng pamahalaan.

v  Ibinalik at pinag-ibayo ang pagsusulit para sa serbisyo sibil sa pagpili ng mga opisyal ng pamahalaan. Nilimita lamang sa kaalaman tungkol sa ideolohiyang Confucian ang paksa sa pagsusulit.

v  Itinuring na kasalanan ang hindi pag-uulat agad ng mga opisyal tungkol sa mga kalamidad sa kanilang lugar. May karampatang kaparusahan ang paglabag na ito. 

Lipunan at Kultura

v  Hindi katuyad ng mga klasiko ang panitikang nasulat sa panahong ito. Ngunit ang mga nobelang nalathala ay tinangkilik ng mga ordianryong tao at ng mga iskolar. 

Ekonomiya

v  Pinaigting ang pakikipagkalakalan sa ibang bansa, tulad  ng India, Arabia, at Aprica sa pamamagitan ng pagpapadala ng mga ekspedisyon.

v  Pinag-ibayo ang paggawa ng mga mamahalin at pinong porselana na naging pangunahing kalakal sa pandaigdigang kalakalan. 

Sanhi ng Pagbagsak

v  Pagtulong sa Korea laban sa pananalakay ng mga Hapones noong 1590. Isa ito sa mga dahilan ng paghina ng depensa ng dinastiya.

v  Ang kaguluhan at rebelyon sa loob ng imperyo ay nagpadali sa paglusob ng mga Manchu mula sa hilaga.

v  Itinatag ang mga tanggapan na nagbigay  ng balanse sa pamamalakad ng pamahalaan.

a. Imperial Secretariat – tagapagbuo ngmga patakaran ng imperyo

b. Imperial Chancellor – tagasuri ng mga patakarang binuo ng Imperial Secretariat

c. Department of State Affairs – tagapagpatupad ng mga patakarang sinang-ayunan ng una at ikalawang tanggapan

d.  Board of Censors – taga-ulat sa emperador ng mga taong hinihinalang taksil sa pamahalaan. Iniuulat din dito ang mga katiwalian ng mga emperador.   44

v  May pakikipag-ugnayan sa Persia, Arabia, at iba pang bansa sa Kanlurang Asya, gayundin sa Timog-Silangang Asya tulad ng Annam (Vietnam ngayon).

Lipunan at Kultura

v  Higit na pinasigla ang kaisipang iskolar dulot na  rin ng pagkakaimbento ng imprenta.

v  Nalimbag ang unang aklat at diyaryo  sa panahong itona nakapagpaibayo sa edukasyon at pagsusulit para sa serbisyo  sibil. Nilinang din ang panitikan at sining.

v  Lumitaw si Li Po, Tu Fu, at iba pang dakilang manunula.

v  Nagkaroon din ng kalipunan ng mga batas.

Ambag sa Kabihasnan

v  Unang imprenta na yari sa bloke ng  kahoy. Nauna itong naimbento kaysa imprenta sa Europa.

Sung (960-1278 A.D.)

v  Kaguluhan ang naghari sa  Tsina matapos bumagsak  ang dinastiyang T’ang. Walang malakas na pinuno ang pumalit sa trono kung kaya’t nailuklok ang limang magkakasunod na dinastiya na naghari sa Tsina sa loob ng kalahating dantaon. Sa kabila ng kaguluhan at kawalan ng kontrol sa pamahalaan ng limang dinastiya, nagpatuloy ang kulturang Tsino.

v  Nagwakas ang paghahari ng limang dinastiya noong 960 B.C. nang talunin ni K’uang-yin. Siya ang nagtatag ng dinastiyang Sung na muling nagbuklod sa buong Tsina. Kinilala siya sa kasaysayan bilang T’ai Tzu.

Pamahalaan

v  Higit na sentralisado ang pamahalaan kaysa panahon ng T’ang.

v  Higit na may direktang kontrol sa pangungulekta ng buwis kung kaya’t malaki ang kita ng pamahalaan at hindi naging suliranin ang pondo para sa mga proyekto nito.  

v  Pinagtibay ang Chin-Shin o ang pagsusulit sa serbisyo sibil at ibinigay ito tuwing ikatlong taon.

v  Ibinatay ang pag-angat sa puwesto ng mga opisyal ng pamahalaan sa haba ng serbisyo, kagalingan, markang nakuha sa  Chin-Shin, at nominasyon ng isang mataas na opisyal ng pamahalaan.

v  Mabisa ang sistema ng serbisyo sibil ng Sung. Nahikayat  nito ang mag bata, mahusay, at matalinong mamamayan na manilbihan sa pamahalaan. Dahil dito, napaalis ang mga kawani ng militar at mga walang alam na nasa pamahalaan.

Lipunan at Kultura

v  Higit na pinag-ibayo ang panitikan, sining, at edukasyon.

v  Naimbento ang gunpowder na ginamit sa paggawa ng mga paputok.

v  Naimbento rin ang movable printing na higit na nagpasigla sa panitikan, sining, at edukasyon.

v  Nagawa ang kalendaryo at kompas.

v  Umabot sa 10 milyon ang populasyon ng Tsina sa panahong ito.

Great Wall of China: History

Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman

    Ilagay sa talahanayan ang iba’t ibang dinastiyang Tsino at ang kanilang naiambag sa sinaunang sibilisasyon. 

Mga Dinastiya	Taon	Mga Ambag ng Kabihasnan

Tandaan Mo!

v  Malawak ang Tsina at tinagurian itong bansa ng mga ilog at kabundukan na siyang pangunahing  dahilan ng pagkakaiba-iba ng mga Tsino. Sa ilog-lambak nito, lalo na ang makasaysayang Huang Ho sa hilaga at ang ilog Yangtze umusbong ang sinaunang kabihasnan ng mga Tsino.

v  Umusbong ang pilosopiyang Tsino sa panahon ng Dinastiyang Chou. Pangunahing pantas na kinilala sina Confucius, Lao-Tze, Mencius, at Mo Tzu.

v  Sa mga ambag ng sinaunang kabihasnang Tsino,  nangunguna ang Great Wall of China, sistema ng irigasyon, serbisyo sibil, pilosopiyang Confucianism at  Taoism, ang sistema ng  sericulture at seda, agrikultura, literatura, at istruktura ng pamahalaang imperyo.

v  Masasabi na pinakapundasyon ng sinaunang kabihasnan ang dinastiyang Shang at Chou. Dito nalinang ang kultura ng mga Tsino. Sa Shang pinanday ang kanilang kaisipan. Nahubog ng Confucianismo at Taosimo ang katauhan ng mga Tsino. Tinangka itong burahin ng dinastiyang Ch’in subalit nag-ugat na ito nang malalim sa mga Tsino at walang sinumang makabubura  nito sa kanilang pagkatao. Hindi na mabibilang ang mga  sumunod na dinastiya, subalit naging pamantayan nito ang mga naunang dinastiya.   

Gawain 3: Paglalapat

Ipaliwanag mo ang mga kasabihang ito mula sa mga pilosopong Tsino.

Paano mo ito maiuugnay sa iyong pakikipagkapwa-tao?

 1. “Kapag nakakita ka ng mabuting tao, tularan mo siya; kapag masamang tao, suriin mo ang iyong puso.”  -Confucius

2. “Ang taong nasusupil ang iba ay matapang, subalit ang taong nasusupil ang sarili ay higit na matapang.”    -Lao Tzu 

  MGA DAPAT TANDAAN SA MODYUL NA ITO

Ngayong natapos mo na ang mga aralin sa modyul na ito, ano ang mahahalagang kaalaman na dapat mong tandaan?

v  Ang mga sinaunang kabihasnan ang  nagsilbing pundasyon ng kasalukuyang kabihasnan ng daigdig. 

v    Nasa  Fertile Crescent o Mesopotamia ang mga pangunahing sinaunang kabihasnan. Binubuo ito ng mga Sumerian, Hittite, Hebreo, Phoenician, Babylonian, Persiano, Assyrian, at Chaldean. 

v  Pangunahing ambag ng Sumerian ang pagtatag ng mga lungsod-estado; mula sa mga Babylonian, ang kodigo ng mga batas; Bibliya  at pagsamba sa isang Diyos o  monotheism mula sa mga Hebreo; Zoroastrianismo mula sa mga Persiano; alpabeto mula sa mga Phoenician; at mula sa mga Chaldean, ang Hanging Garden. 

v  Unang naitatag ang kabihasnang ng India  sa mga kambal na lungsod ng Mohenjo-Daro at Harappa na nasa lambak ng Ilog Indus. 

v  Nagsimula ang kabihasnan ng Ehipto sa lambak ng Ilog Nile na kung tawagin ay Nile Delta. 

v  Unang naitatag ang kabihasnan ng Tsina sa mga lambak ng Ilog Huang-ho o Yellow River at Ilog Yangtze.   

PANGWAKAS NA PAGSUSULIT:

Suriin at ibigay ang tamang kasagutan. Bilugan ang titik. 

 1.  Ang nagsimula ng Budismo.    

A. Buddha

B. Athesia

C. Taoism

D. Shintoism

2.  Ang sumulat ng Encyclopedia sa Medisina.

A. Khufu

B. Hammurabi

C. Charaka

D. Buddha

 3.  Ang dakilang guro ng Tsina.

A. Confucius

B. Shih Huang-ti

C. Tai Tsung

D. Ming Huang

 4.  Ang emperor ng Tsina na nagpatayo ng Great Wall.

A. Confucius

B. Wu Wang

C. Shih Huang-ti

D. Lao Tzu

 5.  Ang paraon ng Ehipto na nagpatayo ng Pyramid of Giza.

A. Minos

B. Khufu

C. Ashurbanipal

D. Nebuchadnezzar

6.  Ang haring nagdala sa Chaldea sa rurok ng tagumpay.

A. Ashurbanipal

B. Minos

C. Nebuchadnezzar

D. Charaka

 7. Ang kilala bilang traders of antiquity.

A. Babylonian

B. Assyrian

C. Sumerian

D. Phoenician

8.  Sa mga sinaunang hari ng Babylonia, kilala si Hammurabi dahil sa:

A.  Kodigo ng mga Batas

B. Sampung Utos  

C. Nihonji

D. Old Testament

9. Dahil sa malupit at mapanlupig  ang mga Assyrian, tinagurian ang kanilang punong-lungsod bilang:

A.  Salot ng mga bansa

B.  Salot ng mga lungsod

C.  Salot ng mundo

D.  Salot ng sangkatauhan

10.  Ang grupo ng taong pinaniniwalaang unang nanirahan sa India at nagtatag ng Mohenjo-Daro at Harrapa.

A. Dravidian

B. Lugar

C. Shiite

D. Hittite

11.  Ang tinaguriang kambal na ilog:

A.  Tigris at Euphrates

B.  Golpo ng Delta

C. Ilog-lambak

D. Ilog Tigris

 12.  Ang tinaguriang lupain sa pagitan ng dalawang ilog:

A. Babylonia

B. Assyria

C. Chaldea

D. Mesopotamia

13.  Ang ginamit bilang unang pamalit ng kalakal sa Sumeria.

A. abaka

B. cacao

C. kape

D. buko

14.  Ang bansang luminang ng konsepto ng zodiac sign at horoscope.

A. Sumeria

B. Babylonia

C. Hittite

D. Chaldea

15.  Ang ambag sa sibilisasyon ng Imperyong Gupta na gintong barya na inuukitan ng tula at iba pang disenyo.

A. Dinar

B. Peso

C. Dolyar

D. Decimal

16.  Unang dayuhang permanenteng nanirahan sa Tsina:

A. Hsia

B. Chou

C. Shang

D. Ch’in

17.  Ang dinastiyang itinatag ni Emperor Yu sa may lambak ng Huang Ho.

A. Chou

B. Shang

C. Ch’in

D. Hsia

18.  May akda ng  Doctrine of the Mean, naniniwalang may karapatan ang mga mamamayang gumamit ng dahas ngunit dapat sikaping mapanatili ang kapayapaan.

A. Lao Tzu

B. Mencius

C. Confucius

D. Mo Tzu

19.  Sino ang nagsimula ng pagsalakay sa hilagang bahagi ng Tsina noong 1205?

A. Gengis Khan

B. Huang Wu

C. Lao Tzu

D. Kublai Khan

 20.  Ang nagtatag ng Dinastiyang Yuan na nangangahulugang “Unang Simula”.

A. Gengis Khan

B. Huang Wu

C. Lao Tzu

D. Kublai Khan